رۆژنامەى (زارى کرمانجى)، ژمارە: ٧١٣ ، رۆژى: سێشەممە، رێکەوتى ٢٥ / ٣ / ٢٠٢٥

  غەفوور مەخموورى سکرتێرى گشتیى یەکیتى نەتەوەیى دیموکراتى کوردستان YNDK وچاودێرى سیاسى، لە هەڤپەیڤینێکى (زارى کرمانجى)دا، قسە لەسەر دواین گۆڕانکارییەکانى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و چەند پرسێکى گرنگى پەیوەست بە کورد لە ناوچەکە دەکات:

 زارى کرمانجى: كورد لە كوێی هاوكێشە سیاسییە نوێیەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دایە ؟ زیان و سوودەكانی چی دەبن بۆ كورد ؟

  غەفوور مەخموورى: دونیاى سیاسەتى ئەمڕۆ دونیاى بەرژەوەندى وڵاتانى زلهێزە، بەداخەوە هیچ پارێزبەندییەک بۆ پاراستنى نەتەوە چەوساوەکانى رۆژهەڵاتى ناڤین نەماوە، لەبەرئەوەى ئەمڕۆ دونیا دونیای بەرژەوەندییەكانە، ئەوەی من تێبینی دەكەم لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ئەخلاق نەماوە، هەرچەندە كورد بە ئەخلاقەوە سیاسەت دەكات، بەڵام بەرامبەرەكەمان بە ئەخلاقەوە سیاسەت ناكات، سەیر دەكەیت ئەمریكا دێت لەسەر خوێنی ئێمە مامەڵەیەكی بازرگانی لەگەڵ توركیا بە خوێنى ئێمە دەكات، هەروەكو چۆن لە ٢٠١٧ لەسەر خوێنی ئێمە مامەڵەیەكی بازرگانی لەگەڵ عێراق کرد، ئەگەرچی ئێمە هەڤاڵبەندی ئەمریكا بووین و پێکەوە لەساڵی ٢٠١٤ تاوەكو ساڵی ٢٠١٧ بەشداری شەڕی داعشمان كرد، بەڵام هەموومان بینیمان لە ٢٠١٧ لەدواى تەواوبوونى پرۆسەى ریفراندۆم ئەمریکا پشتى لە ئێمە کرد و گڵۆپى سەوزى بۆ عێراق هەڵکرد کەوا هێرشبکاتە سەر کوردستان و، ئەوەبوو لەشکرى عێراق و میلیشیا شیعەن هێرشیانکردە سەر کوردستان و کەرکوک و مەخموورو شنگاڵ و خانەقین و چەند شوێنێکى دیکەیان داگیرکرد، بۆیە پێویستە ئێمە ئێمە کار بۆ یەکڕیزى و یەکگرتوویى خۆمان بکەین، ئەگەر یەکڕیزو یەکگرتوو بین دەبینە ژمارەیەکى بەهێز لەنێو هاوکێشە سیاسییەکان و دەتوانین بەرژەوەندییەکانى خۆمان بپارێزین، بەڵام ئەگەر وەک ئێستا بە پەرشوبڵاوى بمێنینەوە ئەوا حاڵمان لە ئێستادا باشتر نابێت.

 هەروەها پێویستە شێوازی خەباتی خۆمان بگۆڕین و پەیامێك بە هەموو دونیا رابگەیەنین، کە ئەگەر ئێمە لەسەر ماڵ و حاڵ و خاكی خۆمان نەتوانین بە ئاشتی بژین، وڵاتانی ناوچەكەو جیهانیش ناتوانن بەئاشتی بژین، ئەوەش چۆن دەكرێت؟ بێگومان ئەو کارە بەیەكڕیزی و یەكدەنگی و گۆڕینی شێوازی خەباتی ئێمە دەكرێت، بەوە دەکرێت کە ئێمە بتوانین مەترسى و هەڕەشە بین لەسەر بەرژەوەندی وڵاتانی زلهێزو بەرژەوەندپەرست و لەسەر بەرژەوەندی ئەو وڵاتانەی كە دژایەتی كورد دەكەن، لەوانەیە ئەو کات ئەو لایەنانە ستۆپێك بكەن، بەڵام تاوەكو ئێمە بە شەرمەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا بكەین، رەوشى ئێمە پێشناکەوێت و هەروا دەمێنێتەوە، كێشەی ئێمە لێرەدایە، ئێمە لەناوخۆمان یەك نین، ئەوەش وایکردووە کە بەهێزنەبین.

 زارى کرمانجى: ئەو هەنگاوانە چین كە پێویستە دەسەڵاتدارانی كورد لەپێناو پاراستنی ماف و سەربەخۆیی و گەشەپێدانی ئاشتی و ئاسایشی ناوچەكە بیاننێت ؟

 غەفوور مەخموورى: بۆ ئەوەى بگەینە وەڵامى دروست سەبارەت بەو پرسیارەى کە پێویستە سەرکردایەتى سیاسیى كوردستان لەو قۆناغەدا چی بكات، دەبێ ئێمە بزانین لەسەر ئاستى ناوەخۆ چی بكەین، لەسەر ئاستی ناوچەیى چی بكەین، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی چی بكەین؟ بەداخەوە ئەوەی تێبینی دەكەین ئەمڕۆ ناوەندی سیاسی كوردستان پەرشوبڵاوەو لایەنە سیاسییەكان دووری یەكترن و راوێژی سیاسی نەماوە، ئەمەش وایكردووە بارودۆخێك دروست ببێت هەموومان یەكگرتوو و هاوهەڵوێست نەبین، نەیارانی ئێمەش سوود لەو ناتەباییەی كوردستان وەردەگرن و هەوڵی ئەوە دەدەن كە دەستبخەنە ناو كاروباری كوردستان و، هەوڵی ئەوە دەدەن كە بە شێوەیەك لە شێوەكان هەندێك لایەنی سیاسی بخەنە نێو ئەجێندای خۆیان، بۆیە لەسەر ئاستی ناوخۆیی بۆ رێکخستنەوەى ناوەندى سیاسیى کوردستان و بۆ پاراستنی یەكڕیزی لایەنە سیاسییەكان پێویستە کەوا (ئەنجوومەنى سیاسیى کوردستان) چەترێكی هاوبەش دروست بكرێت و، هەموو لایەنە سیاسییەكان تێیدا بەشداربن، هەروەها پێویستە لە وەرگرتنى بڕیاری سیاسی كوردستاندا لایەنە سیاسییەکان بەشداربن و پرس و رایان پێبكرێت و راشیان بەهەند وەربگیرێت (نەک پرسە خەسوانەیان پێبكرێت)، نەك را بدەن و گوێشیان لێ نەگیرێت، لەهەمان كاتدا پێویستە لە ناوخۆی كوردستانیش دەزگاو دامەزراوەكان کارا و سیستماتیک بكەین و دەسەڵاتى حزب و حکومەت لێکجیابکەینەوە.

 لەسەر ئاستى ناوچەییشدا؛ پێویستە ئێمە رەچاوى بەرژەوەندى نەتەوەیى و نیشتمانى بکەین نەک بەرژەوەندى حزبى، لەهەمان کاتدا نابێ ببینە لایەنگیرى هیچ لایەک لە ململانێى وڵاتانى ناوچەکەدا، بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ وڵاتانى ناوچەکەدا پێویستە حکومەتى کوردستان بەو کارە هەڵسێت نەک حزبەکان، لەبەرئەوەى ئەوە کارى حکومەتە نەک حزبەکان.

  ئێمە ریفراندۆممان ئەنجامداوە، بە رێژەى 92.73% خەڵكی كورستان بە (بەڵێ) دەنگى بۆ سەربەخۆیى کوردستان داوە، بۆیە پێویستە ئێمە (بۆردی سەربەخۆیی كوردستان) دابمەزرێنین، بۆئەوەى ئەم بۆردە لەسەر ئاستى نێودەوڵەتى کار بکات بۆ چۆنییەتى وەدەستهێنانى سەربەخۆیى کوردستان، ئەندامانى ئەو بۆردەش پێویستە لە كۆمەڵێ كەسایەتیی كورد و كەسایەتی کاریگەرى نێودەوڵەتی پێکبهێرێت، کەوا شارەزاى یاسا و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بن، بۆئەوەى بە سوود وەرگرتن لە ئەزموونى گەلانى دیکەى جیهان ئێمەش بە مافى رەواى خۆمان بە سەربەخۆیى کوردستان بگەین.

 زارى کرمانجى: تا چەند یەكێتیی كوردان و هاریكاری نێوان پارت و لایەنە سیاسیەكان، كاریگەریی لە سەر رووداوە ناوچەییەكان دروستدەكات ؟

 غەفوور مەخموورى: وەک لە سەرەتاوە ئاماژەم پێکرد ناوەندى سیاسى کوردستان پەرشوبڵاوەو پێویستى بە رێکخستنەوەیە، بە رێکخستنەوەى ناوەندى سیاسى کوردستان یەکڕیزى و یەکدەنگى گەلى کوردستان و لایەنە سیاسییەکان دێتەدى، لەم پێناوەدا پێویستە بە زووترین کات چەترێکى هاوبەش بە بەشدارى تەواوى هێزو لایەنەساسییەکانى کوردستان پێکبهێنرێت و، ببێتە خاڵى کۆکەرەوەى هەموو لایەک، بێگومان ئەم هەنگاوە بۆ چارەسەرکردنى کێشەو گرفتەکانى باشوورى کوردستان دەبێتە فاکتەرێکى بەهێز، لەهەمان کاتدا لەسەر ئاستى نەتەوەیى پێویستە هەموو لایەکمان کار بۆ یەکبوونى کوردان و بەستنی كۆنگرەیەكی نەتەوەیی بکەین کە تەواوى هێزو لایەنە سیاسییەکانى كوردستانی مەزن بگرێتەخۆ و ببێتە خاڵى کۆکەرەوەى هەموو لایەکمان، ئەمەش ئەڕکێکى بەپەلەى نەتەوەیى و نیشتمانى ئەم قۆناخە چارەنووسسازەى خەباتى گەلى کوردستانە، بۆیە لەسەر هەموو لایەكمان پێویستە کار بۆ ئەو ئامانجە بکەین، لەبەرئەوەى تەنها به یەکڕیزى و یەکدەنگى دەتوانین پارێزگارى لە دەستکەوتەکانى گەلى کوردستان بکەین و کاریگەریمان لەسەر رووداوو پێشهاتە سیاسییەکانى ناوچەکە هەبێت و، بگەین بە‌ ئازادی و سه‌ربه‌خۆیی کوردستان.

 زارى کرمانجى: بۆ دۆزینەوەی رێگە چارەی ئاشتیانە بۆ كێشەكانی كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چ جۆرە گفتوگۆیەكی سیاسیی لەگەڵ حكومەتە ناوچەییەكان بە پێویست دەزانیت كە دژایەتیكردنی كوردییان بە كۆمەڵایەتی كردووە ؟

 غەفوور مەخموورى: بە درێژایى مێژوو کورد لە خەبات و تێکۆشان و بەرخوداندا بووە، لەپێناو خۆپاراستن و مانەوەو ژیانێکى شایستە لەسەر خاکى خۆى، شەڕى کورد بۆ نەمانى شەڕو چەسپاندنى ئاشتى بووە، کورد بەردەوام دەستێکى چەک بووە بۆ خۆپاراستن و دەستەکەى دیکەشى بۆ ئاشتى درێژکردووە، هەموو لایەک ئەو راستییە دەزانین کە هەمیشە ئاشتى لە شەڕ باشترە، بەڵام بەداخەوە دوژمنان و داگیرکەرانى کوردستان لە ئاست ئەم راستییەدا چاوى خۆیان نوقاندووەو هەمیشە سیاسەتى نەهێشتنى کورد و کوردستانیان پراکتیک کردووەو هەوڵیانداوە کوردستان بە خەڵک و خاکەوە نەهێلن، لە ماوەى سەد ساڵى رابردوودا، هەموو هەوڵێکى ئاشتیان رەتکردۆتەوەو بەردەوام بە ئاگرو ئاسن وەڵامى داخوازییەکانى کوردیان داوەتەوە و، تا ئێستاش بەردەوامن لەسەر ئەو سیاسەتەیان و بەپێى پێویستى خۆیان هەندێ جار پرسى کوردیان هێناوەتە رۆژەڤ و کوردیان خاپاندووە، بۆیە هەقە سوود لە رابردوو ؛ لە دیرۆک وەربگرین و بە زانابوون هەڵسوکەوت بکەین و بڕیاربدەین.

 هەرچەندە داگیرکەرانى کوردستان هەموو هەوڵێکیانداوە کەوا لەسەر هەموو ئاستەکاندا دژایەتى کورد بکرێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا کورد هەمیشە خوازیارى دیالۆگ و ئاشتى بووە، من باوەڕم بە میللەتەکەم هەیە، بەڵام هیچ باوەڕێکم بە داگیرکەرانى کوردستان نییە، ئەوانە لە بەرامبەر کورددا هەمیشە مارو دووپشکن، بێگومان چ جاران مارو دووپشکیش نابن بە کۆترى ئاشتى.

 زارى کرمانجى: هێزی ئابووریی، تا چەند كورد پارێزراوە و بەهێز دەكات لە هەمبەر كاریگەرییە نەرێنییەكانی جەنگ و نائارامییە ناوچەییەكان ؟

 غەفوور مەخموورى: بێگومان کوردستان لە رووى ئابوورییەوە پێگەیەکى بەهێزى هەیە، گەورەترین یەدەگى نەوت لە کوردستانە، کوردستان لە رووى کشتوکاڵ و سەرچاوەکانى ئاوو کانزا و گەشتوزارەوە دەوڵەمەندە، بەڵام گرفەت لەوەدایە ئێمە سیاسەتێکى ئابوورى نەتەوەییمان نیە و، هەروەها لە ئێستادا ناڕوونییەك لە داهاتی كوردستان هەیە و داهاتى وردستان لە گیرفانى حزبە دەستەڵاتدارەکاندایە نەک لە خەزێنەى حکومەتدا، ئێمە چەند جارێک پێشنیاری ئەوەمكرد كە سندوقی داهاتی نەتەوەیى دابمەزرێنین و سندوقى داهاتى نەتەوەییمان هەبێت، بۆ ئەوەى هەموو داهاتی كوردستان؛ داهاتی نەوت و داهاتی گومرگى خاڵە سنوورییەكان و داهاتی ناوخۆ لەو سندوقەدا كۆ بكرێتەوە، بێگومان پێویستە ئەو سندوقە لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی كوردستاندا بێت و، مووچەى فەرمانبەران و موچەخۆران لە رێى ئەو سندوقەوە دابینبکرێت، هەروەها بۆ راپەراندنى ئیشوکارى رۆژانەى حکومەت و ئەنجامدانى پڕۆژەى خزمەتگوزاریش بەپێی پێویستی شارو ناوچەكانى کوردستان و بەشێوەیەکى دادپەروەرانە پێویستە لە رێى ئەو سندوقەوە پارە سەرف بكرێت، ئێمە پێویستیمان بەوە هەیە لە كوردستان خەزێنەیەكی یەكگرتووی نەتەوەیی و نیشتمانیمان هەبێت و داهاتی كوردستان بێتەوە ئەو خەزێنەیەو بێتەوە ژێر دەسەڵاتی حکومەتى كوردستان، هەروەها لەپێناو باشترکردنى رەوشى ئابوورى کوردستان و هەمەچەشنکردنى سەرچاوەکانى داهات، پێویستە بایەخى تەواو بە کەرتى کشتوکاڵ و گەشتوگوزار و پیشەسازى ناوخۆ بدرێت، ئەگەر ئەو هەنگاوەمان نا ئەوکات پێگەیەکى بەهێزى ئابوورى بۆ کوردستان دروستدەبێت و کوردستان دەتوانێت پشت بەخۆى ببەستێت و لە بڕیارى سیاسیشدا زیاتر سەربەخۆ بێت، ئەمەش وادەکات لە سیاسەتى ئابوورى نێودەوڵەتیدا بەبایەخەوە مامەڵە لەگەڵ کوردستان بکرێت.

 زارى کرمانجى: پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لەگەڵ وڵاتانی جیهان و ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان، دەتوانێت پشتیوانی بۆ كورد بەدەست بهێنێت لە ڕێگەی دیپلۆماسی و یاسایییەوە ؟

غەفوور مەخموورى: بەداخەوە تا ئێستاش دیپلۆماسییەتى کوردستان دیپلۆماسییەتێکى حزبییەو حزبەکان ئەو کارە ئەنجام دەدەن و بەپێى بەرژەوەندى حزبى جولە دەکەن، پێویستە کارى دیپلۆماسى و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان رێکبخەینەوە، کارى دیپلۆماسى بدەینەوە حکومەى کوردستان کە کارى ئەوە، هەروەها پێویستە ستافە دیپلۆماسییەکان رێکبخەینەوەو کارەکانیان بە کەسانى شارەزاو لێهاتوو و کاریگەر بسپێرین و، نوێنەرایەتییەکانى حکومەتى کوردستان لە دەرەوەى وڵات خورتبکەین و، جولەیەکى دیپلۆماسى بەرفراوان لەسەر ئاستى جیهان دەستپێبکەین و زوڵم و ناهەقییەکانى داگیرکەرانیان بۆ بخەینەڕوو، بەم شێوەیە دەتوانین پشتیوانى زیاتر بۆ پرسى گەلى کوردستان دەستبهێنین.

 زارى کرمانجى: تا چەند پاراستن و بەهێزكردنی كەلتوور و زمانی كوردی گرنگە بۆ پاراستنی ناسنامەی كورد و گەشەپێدانی هەستی نەتەوەیی ؟

  غەفوور مەخموورى: زۆر جار وتومانە زمانى کوردى ناسنامە و هەبوونى نەتەوەى کوردە، بۆیە بەردەوام لەلایەن داگیرکەرانى کوردستان هەوڵى قەدەغەکردن و لەناوبردنى زمانى کوردى دراوەو، داگیرکەران بۆ سڕینەوەى بوونمان وەک نەتەوەیەک بەردەوام شەڕى نەهێشتنى زمان و کلتورى کوردییان کردووە و، بەردەوام هەوڵیانداوەو هەوڵدەدەن زمان و کلتورى خۆیان بسەپێننە سەر نەتەوەى کورد، ئەمەش وایکردووە کەوا لە باشوورو رۆژئاوادا کورد بکەوێتە ژێر کاریگەرى زمان و کلتورى عەرەب و لە باكووردا بکەوێتە ژێر كاریگەری زمان و كلتوری تورك و لەرۆژهەڵاتیشدا بکەوێتە ژێر كاریگەری زمان و كلتوری فارس، ئەم سیاسەتەی داگیركەرانی كوردستان سێ‌ واقیعی كلتوری جیا لەیەكی دروستكردووە، وایکردووە کەسایەتیى تاکى کورد بشێوێنرێت و هەست بە نامۆبوونى کلتورى بکات، بۆ سڕینەوەى ئەم واقیعە تاڵە بۆ بیناکردنەوەى کەسایەتیى تاکى کورد لەسەر بنەماى باوەڕبەخۆبوون و پەیوەستبوون بە زمان و خاک و کلتوورو بەها نەتەوەییەکان، پێویستیمان بەوە هەیە کەوا شۆڕشێکى کلتوورى بەرپابکەین، بۆ ئەوەى لەم رێیەوە پێویستە هەستى عێراقیبوون و تورکیاییبوون و ئێرانیبوون و سوریاییبوون لە هزرى تاکى کورددا بسڕینەوە، بۆ ئەوەى تاکى کورد وەک کوردێک و وەک کوردستانییەک پێناسەى خۆى بکاتەوە.

 زارى کرمانجى: سەرەڕای بوونی هەڕەشە بەردەوامەكانی وڵاتانی داگیركەر، لە ئێستادا بوونی هێزێكی سەربازی نیشتمانی، تا چەند گرنگ و پێویستە بۆ پارێزگاریكردن لە مافە بەدەستهاتووەكانی كورد لە پارچەكانی نیشتمان ؟

  غەفوور مەخموورى: ئێمە پێویستیمان بەوە هەیە كە شوێنەوارى دوو ئیدارەیی نەهێلین و یەك حكومەتی یەكگرتوومان هەبێت كە ئیدارەی هەموو كوردستان بكات، لەهەمان کاتدا پێویستیمان بەوە ئێمە لە كوردستان یەك لەشكرمان هەبێت و هێزەكانی پێشمەرگەو پۆلیس یەكبخرێنەوە و دەزگاكانى ئاشایش و هەواڵگرى و پۆلیس یەكبگرنەوە، ئەوانە هەموو پرسی گرنگن پێویستە کاریان لەسەر بکرێت، بێگومان بوونى یەک لەشکر دەبێتە خاڵى بەهێزى کوردستان و پێگەى کوردستان لەناو هاوکێشە سەربازى و ئەمنییەکانى ناوچەکە بەهێزتر دەکات.

 زارى کرمانجى: لەم قۆناغە پڕ لە گۆڕانكارییە خێراكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، تا چەند گرێدانی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد بە پێویست دەبیندرێت و ئایا هیچ ئاسۆیەك هەیە بۆ لێتگەیشتنی زیاتری نێوان كوردانی بەشەكانی كوردستان بۆ ئەنجامدانی ئەم گۆنگرەیە ؟

  غەفوور مەخموورى: ئێستا هاوسۆزییەكی نەتەوەیی لەسەر ئاستی كوردستانی گەورە هەیە، پێویستە سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان سوود لەو رەوشە وەربگرێت و، كاربكات بۆ بەستنی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان، كە ئەوەش لە داهاتوودا دەبێتە هۆكارێك بۆ بەرزركردنەوەی مۆرالی نەتەوەیی و فاکتەرێکى بەهێزیش دەبێت بۆ یەكدەنگیی نەتەوەیی و یەکێتى کوردان، ئەگەر سەیربکەین زەمینەسازى بۆ ئەم کارە هەیە، کورد لە هەر چوار بەشى کوردستان هاوسۆزو هاوکارى یەکترە، کێشەو گرفت لەنێوان لایەنە سیاسییەکان هەیە نەک نەتەوە، بەداخەوە لایەنە سیاسییەکان زۆر جار هۆکارن بۆ پەرتەوازەیى، بۆیە پێویستە لەو قۆناخە چارەنووسسازە بگەڕینەوە بۆ بەرژەوەندى نەتەوەیى و، کوردایەتى بە ئامانج بگرن و دوورکەونەوە لە حزبایەتى تەنگ.