شه‌وی یه‌ڵدا كه‌درێژترین شه‌وو كورترین رۆژی ساڵه، له‌ڕووه زانستییه‌كه‌یه‌وه كاتێك رووده‌دات كه‌خۆر ده‌كه‌وێته گه‌وره‌ترین خاڵی سه‌ر هێڵی ناوه‌ڕاستی زه‌وی. میلله‌تانیش هه‌ر یه‌كه‌و به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌و شه‌وه به‌ڕێده‌كه‌ن، خواردن‌و چالاكی‌و فێستیڤاڵ‌و كۆبوونه‌وه‌ی كه‌سوكارو هاوڕێیان له‌تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ئه‌و شه‌وه‌ن‌و له‌هه‌رێمی كوردستانیش لەسەعات 8ی شەوەوە له‌بینای ئه‌منه سووره‌كه چه‌ند چالاكییه‌ك رێكده‌خرێت.
به‌مانای له‌دایكبوون
به‌پێی رۆژژمێری زاینیش شه‌وی یه‌ڵدا هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ی زستانه له‌نیوه‌ی باكووری زه‌وی له‌نێوان 20بۆ23ی كانوونی یه‌كه‌می هه‌موو ساڵیك، له‌نیوه‌كه‌ی باشووریش له‌نێوان 20بۆ23ی حوزه‌یران رووده‌دات. جه‌واد حه‌یده‌ری رۆژنامه‌نووس له‌باره‌ی مه‌راسیمی شه‌وی یه‌ڵداوه بۆ كوردستانی نوێ ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد كه‌شه‌وی یه‌ڵدا وشه‌یه‌كی سریانییه به‌مانای له‌دایكبوون دێت، كه‌مه‌به‌ستیش له‌دایكبوونی خۆره، وتیشی: دوو چله هه‌یه له‌وه‌رزه‌كانی ساڵدا، یه‌كێكیان چله‌ی هاوین كه له‌مانگی پوشپه‌ڕه‌وه ده‌ستپێده‌كات، ئه‌ویتریشیان له‌یه‌كه‌م رۆژی زستان له‌مانگی به‌فرانباره‌وه ده‌بێت. حه‌یده‌ری ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو كه له‌ناو نه‌ته‌وه‌كانی ئارییه‌كان‌و هیندییه‌كان‌و ئه‌وروپییه‌كان‌و ئێرانی كۆندا، یه‌كه‌م شه‌وی زستان كه به‌شه‌وی یه‌ڵدا ناسراوه، به‌مانای سه‌ركه‌وتنی ئاهورمه‌زدا به‌سه‌ر ئه‌هه‌ریمه‌ندا دێت، واته سه‌ركه‌وتنی رووناكی به‌سه‌ر تاریكیدا.
خواردنه‌كانی شه‌وی یه‌ڵدا
له‌و شه‌وه‌دا هه‌ر ناوچه‌یه‌و هه‌ر هۆزێك شێوازی خواردنیان جیاوازه، له‌وانه: جوله‌كه‌كان له‌و شه‌وه‌دا جه‌ژنێكیان هه‌یه كه به‌جه‌ژنی دره‌خت ناسراوه، مۆم داده‌گیرسێنن‌و ده‌ست به‌نزاو پاڕانه‌وه ده‌كه‌ن، هاوكات له‌لای كوردیش ئه‌و شه‌وه به‌جیاوازتر ناو ده‌برێت، وه‌ك جه‌واد حه‌یده‌ری وتی: له‌ناو كورددا به‌شه‌وی یه‌ڵدا ده‌وترێت (شه‌وی شه‌و چله‌ی شه‌و) كه‌كه‌سوكارو خزم‌و هاوڕێ كۆده‌بنه‌وه‌و كاتێكی خۆش به‌سه‌رده‌به‌ن، وتیشی: ئه‌و شه‌وه له‌ناوچه‌ی موكریان كه‌سوكار له‌ده‌وری یه‌كتری كۆده‌بنه‌وه‌و بۆڵه‌ترێ كه له‌مانگی كۆتایی هاویندا به‌په‌ت هه‌ڵده‌گیرێت وشك ده‌كرێته‌وه، بۆئه‌وه‌ی له‌و شه‌وه‌دا بخورێت، هه‌روه‌ها هه‌ر له‌و شه‌وه‌دا كاسه‌و دراوسێیه‌تی ده‌كرێت له‌نێوان خۆیاندا كه‌دراوسێیه‌كان خواردن بۆ یه‌كتری ده‌نێرن، له‌ناوچه‌ی سنه‌ش له‌كۆتایی هاویندا كاڵه‌كێك هه‌ڵده‌گیرێت كه پێی ده‌وترێت (كاڵه‌كه ترشه) ده‌خرێته‌ناو سركه‌وه‌و له‌و شه‌وه‌دا له‌گه‌ڵ یاپراخی باینجان‌و بینه‌ری سوور ده‌خورێت. حه‌یده‌ری، وتیشی: هه‌ر له‌شه‌وی یه‌ڵدادا زیاتر شوتی‌و هه‌نارو هه‌رمێ ده‌خورێت، خواردنی شووتیش به‌و مانایه‌یه كه ماڵئاوایی كردنه له‌وه‌رزی گه‌رماو پێشوازیی له‌سه‌رما.
مه‌راسیمی شه‌وی یه‌ڵدا
شه‌وی یه‌ڵدا له‌نێو گه‌لانی جیهاندا تایبه‌تمه‌ندیی خۆی هه‌یه‌و هه‌ر وڵاتێك له‌و شه‌وه‌دا به‌پێی دابونه‌ریته‌كان ئاهه‌نگ‌و فێستیڤاڵ رێكده‌خه‌ن.
له‌یابان، له‌سه‌ده‌ی حه‌وته‌می زاینیدا به‌ده‌ركه‌وتنی خواوه‌ندی خۆر (تامیتراسۆ) له‌ئه‌شكه‌وتێكدا یادی ئه‌و شه‌وه كراوه‌ته‌وه، له‌هه‌ندێك شوێنی دیكه‌ی ژاپۆنیش به‌لێنانی خواردن ئه‌و شه‌وه به‌ڕێده‌كرێت.
چین، یه‌كێكی دیكه‌یه له‌و وڵاتانه‌ی كه له‌و شه‌وه‌دا خێزانه چینییه‌كان ژه‌مه خۆراكی تانگیوان ده‌خوان كه له‌پێكهاته‌كه‌ی برنجه، به‌مانای یه‌كگرتوویی خێزانه‌كان دێت، ئه‌مه وێڕای ئه‌نجامدانی ئاهه‌نگ‌و چه‌ندین فێستیڤاڵی جۆراوجۆر.
مانای شه‌وی یه‌ڵدا لای وڵاتان
درێژترین شه‌وی ساڵ له فیله‌ندایه كه ماوه‌كه‌ی 18 سه‌عات‌و 22 خوله‌كه، دوای ئه‌ویش نه‌رویژ دێت كه 18 سه‌عات‌و 9 خوله‌كه، سویدش له‌پله‌ی سێیه‌مدا دێت كه 17 سه‌عات‌و 54 خوله‌كه، هه‌روه‌ها درێژترین شه‌و له‌هه‌رێمی كوردستاندا 17 سه‌عات و 14 خوله‌ك ده‌بێت. وه‌ك بڕیاریشه له‌كوردستاندا هاوشێوه‌ی گه‌لانی جیهان ئاماده‌كاریی بكرێت، بۆ نموونه ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه چالاكی هونه‌ریی ئه‌نجامده‌درێت‌و بڕیاریشه شه‌وی 20\21/12/2019 چه‌ند چالاكییه‌كی شیعر خوێندنه‌وه‌و گۆرانی رێكبخرێت.
